Rymanów-Zdrój: Innowacyjne rozwiązania dla ochrony nietoperzy

Nowy dom dla rękoskrzydłych

Dnia 30 września br. Nadleśnictwo Rymanów zakończyło budowę innowacyjnych rozwiązań dedykowanych ochronie nietoperzy – wieży i zimowiska. Obiekty służyć mają jako letnie i zimowe schronienie dla nietoperzy. Budowle w szczególności dedykowane są tym gatunkom, które na południu Polski osiągają północne zasięgi swojego występowania. Mowa tu o podkowcu małym, nocku orzęsionym i nocku dużym.

– Budowa dedykowanych schronień dla nietoperzy w środowisku najbardziej odpowiednim i stabilnym, jakim jest las, zabezpieczy i wzbogaci obszary o wysokim znaczeniu dla kluczowych gatunków” – mówi Rafał Szkudlarek – przedstawiciel Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Przyrody „pro Natura”, pełniący jednocześnie funkcję nadzoru hiropterologicznego podczas prac budowlanych.

Wysoka na 15 metrów wieża połączona jest podziemnym korytarzem z zimowiskiem, przypominającym w kształcie labirynt. Nie zobaczymy go już dzisiaj (na „dachu” zimowiska wysiana została łąka kwietna), ale zaciekawionych tematem odsyłamy do google maps, gdzie uchwycony został moment prac podziemnych (https://maps.app.goo.gl/FiC5PdX4iatYSLT36).

Prace budowlane trwały od marca do października. Wybór lokalizacji pod budowę wieży poprzedzony był nocnymi nasłuchami terenowymi, z wykorzystaniem kamer termowizyjnych i detektorów rejestrujących ultradźwięki.

W podziemnych korytarzach panuje wysoka wilgotność (blisko 100%) oraz stabilna, niska temperatura – za zimno dla człowieka, wystarczająco ciepło dla nietoperzy. W zimowisku i wieży zamontowane zostaną dodatkowe urządzenia pomiarowe. Dokładne dane poznamy po pierwszym sezonie zimowym (spoczynkowym) i letnim (aktywnym).

Wiemy też, że nietoperze same doglądały kolejnych etapów budowy. Potwierdzały to zapisy z urządzeń nasłuchowych montowane w pobliżu budowanej wieży.

Polana Podkowcowa

Przez wiele lat jedyną popularną polaną w leśnictwie Rymanów Zdrój była Polana Horodziska nazywana potocznie, ale niepoprawnie „Krokusową” (na której w rzeczywistości rosną zimowity jesienne, o czym przekonują się zawiedzeni turyści poszukujący wiosną krokusów). Od teraz spacerujący doliną Czarnego Potoku za cel wędrówki postawić mogą sobie „Polanę Podkowcową”.

– Przez wiele lat miejsce w którym powstały wieża i zimowisko udostępniane było społeczeństwu: na letnich obozach stacjonowali tu harcerze, później funkcjonowała leśna klasa dydaktyczna. Dzisiaj oddając symbolicznie klucze nietoperzom, otwieramy jednocześnie punkt na mapie nadleśnictwa w którym ochrona przyrody łączy się z edukacją leśną”- mówi Paweł Panaś nadleśniczy Nadleśnictwa Rymanów. – W sąsiedztwie wieży planowane są tablice informacyjne i edukacyjne, tak aby każdy samodzielnie mógł przeczytać o projekcie i dowiedzieć się więcej na temat faktów z życia tych skrzydlatych ssaków i mitów, jakie są im przypisywane.

Wspólnie dla nietoperzy

Wszystkie wybudowane obiekty, których celem jest przejście do aktywnej formy ochrony nietoperzy, realizowane są w ramach projektu LIFE20 NAT/PL/001427 pt.: “LIFE PODKOWIEC PLUS: powrót do lasu – ochrona siedlisk rozrodczych nietoperzy w ujęciu całościowym” (numer projektu LIFE20 NAT/PL/001427).

Projekt realizowany jest w osiemnastu obszarach Natura 2000, na terenie czterech krajów europejskich: Polski, Czech, Słowacji, Węgier. Czas trwania projektu: 1 października 2021 r.– 30 września 2026 r. Całkowity budżet projektu  – 4 954 974 EURO.

Warto dodać, że w roku 2024 na terenie nadleśnictwa pojawiły się też inne, mniejsze obiekty tzw. chatki dla nietoperzy. Służą one poprawie warunków ich bytowania, w okresie aktywności tj. od wiosny do jesieni.

Więcej o biologii samego podkowca przeczytacie poniżej

(źródło: Wyznaczenie miejsc pod infrastrukturę dla nietoperzy. Zagadnienia wstępne. Opracowanie: Joanna Pusz, Rafał Szkudlarek. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura” Wrocław, sierpień 2023).

Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros to jeden z dwóch przedstawicieli rodziny podkowcowatych w Polsce. Jest gatunkiem zagrożonym w całej Europie, objętym ochroną w świetle prawa zarówno krajowego jak i międzynarodowego. Jest wpisany do Załączników II i IV 3  Dyrektywy Siedliskowej, został wymieniony w Załączniku II Konwencji Berneńskiej, Załączniku II Konwencji Bońskiej oraz Załączniku I EUROBATS. W Polsce jest objęty ochroną ścisłą, a duże zimowiska objęte są ochroną strefową.

Jest to gatunek południowy i ciepłolubny, kluczowa dla jego występowania jest obecność jaskiń i innych podziemi. Podkowiec mały zasiedla obszar od Hiszpanii po Kaukaz, przez Polskę przebiega północna granica zasięgu jego występowania. W naszym kraju podkowiec mały występuje na południu – w górach i na wyżynach: na południowym-zachodzie kraju są to Wschodnie i Środkowe Sudety, dalej Wyżyna Krakowsko-Częstochowska oraz Karpaty.

Długość przedramienia podkowca małego liczy 32 – 42,5 mm, a waga ciała 4,7 – 9g. Na pyszczku ma narośl w kształcie podkowy, od której pochodzi nazwa rodzajowa. Uszy są duże, szpiczasto zakończone i pozbawione koziołka. Futerko na grzbiecie ma kolor brązowy, na brzuchu jest jasne, szaro-beżowe. Młode osobniki mają ciemno owijają podczas hibernacji.

Latem samice tworzą kolonie rozrodcze na dużych strychach budynków, głównie sakralnych. Strychy świątyń często są niezagospodarowane i rzadko odwiedzane przez ludzi. Dzień spędzają wisząc swobodnie na stropie, o zmroku wylatują na żerowanie. Podkowiec mały to gatunek ściśle związany z lasami, poluje latając wśród roślinności, głównie wewnątrz lasu, a także na terenach skalistych. Bardzo zwinnie manewruje w powietrzu. Łapie ofiary w locie lub zbiera z powierzchni skał i roślin. Przemieszcza się wzdłuż elementów liniowych środowiska, np. szpalerów drzew. Jako miejsca żerowania wybiera drzewostany zróżnicowane zarówno gatunkowo, jak i wiekowo. Najintensywniej poluje w pierwszych kilku godzinach nocy, później jego aktywność słabnie i odpoczywa w kryjówkach nocnych. Takie miejsca są szczególnie potrzebne samicom w zaawansowanej ciąży, później samice mogą zostawiać w nich swojego młodego na czas żerowania.

Jesień to czas godów, odbywają się one w kryjówkach przejściowych lub na miejscu zimowania. Miejsca hibernacji znajdują się w pobliżu kolonii rozrodczych, ponieważ podkowiec mały to gatunek skrajnie osiadły, który nie odbywa długich migracji. Hibernuje w jaskiniach lub sztucznych podziemiach, jak bunkry, piwnice czy sztolnie. Temperatura na zimowisku powinna być stała i dość wysoka (optimum to 6 – 9℃). Nietoperze wybudzają się od marca do kwietnia, zaczynają żerować, dochodzi do zapłodnienia i samice powracają na strychy by rodzić i odchowywać młode.

Podkowce małe często dzielą strych budynku z innymi gatunkami nietoperzy, takimi jak nocek duży Myotis myotis i nocek orzęsiony Myotis emarginatus. Nocek duży to największy krajowy nietoperz o rozpiętości skrzydeł około 40 cm i wadze nawet 40 g. Tworzy duże kolonie rozrodcze, największe liczą nawet kilka tysięcy osobników. Nocek orzęsiony to nietoperz średniej wielkości, na brzegu ucha ma charakterystyczne wcięcie, a futerko na grzbiecie jest brązowe. Oba gatunki zimują w podziemiach. Zarówno nocek duży jak i nocek orzęsiony są objęte ochroną w prawie polskim i międzynarodowym. Podobnie jak podkowiec mały, widnieją w Załącznikach do Dyrektywy Siedliskowej, Konwencji Berneńskiej, Konwencji Bońskiej oraz EUROBATS, a w Polsce objęte są ochroną ścisłą.

Źródło: RDLP Krosno