Wielokulturowe dziedzictwo Bieszczadów i Beskidu Niskiego do końca II wojny światowej

Od dnia 25 października do 18 listopada 2021 r. Centrum Dialogu Między Religiami i Narodami zorganizowało cykl spotkań w Klubie Funkcjonariusza Zakładu Karnego w Łupkowie dla osadzonych z tego zakładu. Spotkania dotyczące kultury żydowskiej, łemkowskiej i romskiej miały na celu przybliżenie historii, kultury, religii, obyczajów, życia codziennego, strojów, jadła grup narodowościowych i etnicznych żyjących do końca II wojny światowej na terenie Bieszczadów i Beskidu Niskiego. Wielokulturowa edukacja miała na celu nauczenie szacunku dla inności, tolerancji oraz  empatii. Przybliżenie wielokulturowego dziedzictwa ludzi, którzy niegdyś żyli obok nas, postawiło ich w świetle osób bliskich – sąsiadów, współpracowników, przyjaciół. Przybliżenie ich kultury stało się istotną formą resocjalizacji osadzonych poprzez pokazanie im drogi do szacunku i tolerancji.

Warsztaty kuchni żydowskiej odbyły się 25 października 2021 r. w Klubie Funkcjonariusza Zakładu Karnego w Łupkowie. Warsztaty poprowadziła i wygłosiła autorską prelekcje na temat jadła żydowskiego  dr Joanna Potaczek. Wzięli w nich udział osadzeni, funkcjonariusze z ZK w Łupkowie, Artur Górecki, Agata Kozieradzka i Włodzimierz Kozieradzki.

Dnia 26 października 2021 r. odbył się Dzień Kultury Żydowskiej. W ramach spotkania osadzeni i zaproszeni goście mogli wysłuchać autorskich prelekcji dotyczących historii i kultury Żydów, ich życia codziennego, pracy – dr Joanny Potaczek, religii, tradycji, obyczajów żydowskich – Jacka Koszczana, prezesa Sztetl Dukla, oraz prelekcji dotyczącej kuchni żydowskiej – Agaty Kozieradzkiej. O współczesnym wpływie religii i kultury Żydów na Kościół chrześcijański opowiedział Kazimierz Sobczak z Kościoła Jezusa Chrystusa „Syjon” w Rzeszowie. Podczas spotkania odbył się wspaniały koncert muzyki żydowskiej Urszuli Makosz z zespołem z Krakowa.

Zebrani goście mogli podziwiać dwie wystawy: Judaików Jacka Koszczana oraz prac plastycznych osadzonych.

Na zakończenie spotkania miała  miejsce degustacja dań żydowskich  przygotowanych przez osadzonych z ZK w Łupkowie podczas warsztatów kulinarnych.

Dnia 8 listopada 2021 r. miały miejsce  warsztaty kulinarne kuchni łemkowskiej dla osadzonych w Zakładzie Karnym w Łupkowie. Warsztaty poprowadziła i wygłosiła autorską prelekcję na temat jadła łemkowskiego Edyta Wilk, autorka powstającej książki “Łemkowskie smaki”. Wzięli w nich udział osadzeni, funkcjonariusze z ZK w Łupkowie, dr Joanna Potaczek, Artur Górecki i Agata Kozieradzka.

Dnia 9 listopada 2021 r. odbył się Dzień Kultury Łemkowskiej. W ramach spotkania osadzeni i zaproszeni goście mogli wysłuchać autorskich prelekcji dotyczących historii Łemków, ich życia codziennego i pracy – dr Joanny Potaczek, religii, cerkwi, budowy ikonostasu – Artura Góreckiego, kultury, strojów, obrzędów – Marianny Jarej, oraz prelekcji dotyczącej potraw kulinarnych łemkowskich. Do podobieństw i różnic w religii prawosławnych i grekokatolików odnieśli się Ks. Marek Gocko – proboszcz cerkwi prawosławnej w Komańczy i Ks. Bogdan Kiszko – proboszcz cerkwi greckokatolickiej w Mokrem.

Podczas spotkania odbył się wspaniały koncert zespołu “Łem My” z Komańczy i Sanoka. Czytana była poezja łemkowska światowej sławy poety Bohdana Ihora Antonycza. Po ukraińsku deklamowała ją Marianna Jara – animatorka kultury karpackiej, zaś tłumaczyła na j. polski w zastępstwie Krystyny Galik Harhaj – dyrektora GOK w Komańczy, Adrianna Hryćko. Na zakończenie spotkania miała  miejsce degustacja dań łemkowskich  przygotowanych przez osadzonych z ZK w Łupkowie podczas łemkowskich warsztatów kulinarnych.

Trzeci blok przybliżający wielokulturowość regionu rozpoczął się 17 listopada 2021 r. warsztatami  kuchni romskimi dla osadzonych w Zakładzie Karnym w Łupkowie. Warsztaty poprowadziła i wygłosiła autorską prelekcję na temat jadła romskiego dr Joanna Potaczek. Wzięli w nich udział osadzeni, funkcjonariusze z ZK w Łupkowie, Artur Górecki oraz Agata Kozieradzka.

Dnia 18 listopada 2021 r. w Klubie Funkcjonariusza Zakładu Karnego w Łupkowie miał miejsce Dzień Kultury Romskiej. W ramach spotkania osadzeni i zaproszeni goście mogli wysłuchać autorskich prelekcji dotyczących historii Romów w Karpatach Adama Bartosza z Muzeum Okręgowego w Tarnowie, ich życia codziennego autorstwa Artura Góreckiego oraz obyczajów, tradycji, wierzeń – dr Joanny Potaczek. Ponadto podczas, spotkania miała miejsce prezentacja najnowszej książki Natalii Gancarz pt. Na bister, nie zapomnij, z Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Książka jest poświęcona miejscom pamięci Zagłady Romów w Polsce i w Europie. W trakcie spotkania Panie Agata Kozieradzka z OSP Nowosielce oraz Bogumiła Będkowska z LGD „Dorzecze Wisłoka” przedstawiły wspomnienia o Romach pt. „Żyli wśród nas”. Podczas spotkania odbył się wspaniały koncert zespołu “Tereściacy” z Zawadki Rymanowskiej, prezentującego pieśni romskie.

Na zakończenie spotkania miała  miejsce degustacja dań romskich  przygotowanych przez osadzonych z ZK w Łupkowie podczas romskich warsztatów kulinarnych, poprzedzona prelekcją dotyczącą potraw kulinarnych romskich.

Goście mogli pokosztować m. in. kury po cygański, gulaszu cygańskiego, śledzi, ryby po cygańsku, pasty z bakłażana, mamałygi czy proziaków.

Podczas każdej edycji spotkania prezentowane były działania edukacyjne propagujące wśród osadzonych kolejno kulturę żydowską, łemkowską i romską. Przedstawione zostały również efekty kilkuletniej pracy na rzecz ratowania i odnowy cmentarza żydowskiego w Woli Michowej. Osadzeni prezentowali wystawy tematyczne dotyczące poszczególnych kultur oraz czytali poezję łemkowską i romską.

Spotkanie zostało zorganizowane przez Centrum Dialogu Między Religiami, Zakład Karny w Łupkowie. Do pomocy przy organizacji włączyli się: Gmina Komańcza, Gmina Jaśliska, Gminny Ośrodek Kultury w Komańczy, Gminny Ośrodek Kultury w Jaśliskach, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Gminny  Ośrodek Kultury w Zarszynie z siedzibą w Nowosielcach, Ochotnicza Straż Pożarna w Nowosielcach, Lokalna Grupa Działania “Dorzecze Wisłoka”, Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Żydów Ziemi Dukielskiej “Sztetl Dukla”, Zespół “Łem My”, Zespół “Tereściacy” z Zawadki Rymanowskiej, Zespół Szkół nr 2 w Sanoku, Szkoła Podstawowa w Jaśliskach, Sołectwo Wola Michowa.

Współpraca z Zakładem Karnym w Łupkowie odbywa się w ramach projektu naukowo dydaktycznego “Edukacja historyczna w służbie resocjalizacji” na mocy porozumienia Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Rzeszowie i Centrum Dialogu Między Religiami i Narodami.

Dziękujemy wszystkim, którzy przyczynili się do realizacji powyższego przedsięwzięcia.

dr Joanna Potaczek
Dyrektor Centrum Dialogu Między Religiami i Narodami